Suchodolski Bogdan, pseud.: Jadźwing, R. Jadźwing (1903–1992), polonista, filozof, pedagog, historyk kultury, redaktor i organizator życia naukowego, bibliofil.
Ur. 27 XII w Sosnowcu w rodzinie inteligenckiej, był synem Kazimierza (zob.) i Haliny (Heleny) z Sułowskich.
Od r. 1912 uczył się S. w IV Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Sosnowcu, m.in. wraz z Janem Kiepurą, z którym w r. 1920 wstąpił ochotniczo do wojska, by wziąć udział w wojnie polsko-sowieckiej. W r. 1921 zdał maturę i odtąd do r. 1923 studiował polonistykę i filozofię na Uniw. Warsz. Był uczniem m.in. Bronisława Gubrynowicza, Józefa Ujejskiego, Jana Łukasiewicza, Tadeusza Kotarbińskiego i Władysława Tatarkiewicza. Debiutował artykułem W. James i H. Kamieński („Rzeczpospolita” 1922 nr 305); następny artykuł z problematyki filozoficznej Pokrewieństwo poglądów Cieszkowskiego, Trentowskiego i Euckena opublikował w „Przeglądzie Warszawskim” (T. 2: 1923 nr 20). W l. 1923–5 studiował historię i teorię kultury oraz polonistykę na UJ, m.in. u Władysława Heinricha, Stanisława Kota oraz Ignacego Chrzanowskiego. Opublikował w tym czasie studium Oswald Spengler i jego krytycy („Przegl. Współcz.” T. 9: 1924 nr 24). W r. 1925 doktoryzował się na Uniw. Warsz. na podstawie monografii Seweryn Goszczyński. Życie i dzieła. 1801–1830 (W. 1927), napisanej pod kierunkiem Ujejskiego. Po doktoracie, w r. 1925, podjął pracę w Warszawie w I Gimnazjum Męskim im. gen. Józefa Sowińskiego oraz Prywatnym Gimnazjum Żeńskim Cecylii Plater-Zyberkówny; uczył języka polskiego i propedeutyki filozofii. W l. 1925–6 pisał artykuły do „Nowin Naukowych”; w rozprawie Krytyka podstaw kultu Wrońskiego (1925 nr 4) oceniał krytycznie – za Ujejskim – mesjanizm i mistycyzm. Na tych łamach (1926 nr 1, 4) oraz w „Myśli Narodowej” (1926 nr 9), „Kurierze Warszawskim” (1926 nr 1) i „Roczniku Koła Polonistów Słuchaczów UW” (1927) ogłaszał kolejne artykuły poświęcone Goszczyńskiemu. W r. 1926, z okazji Roku Staszicowskiego, opublikował rozprawę Stanisław Staszic na tle epoki. Rola Oświecenia w odrodzeniu Polski XVIII wieku („II Sprawozdanie I Gimnazjum Męskiego Magistratu m.st. Warszawy za r. 1925/6”, W.). Pisał też recenzje, m.in. do „Ruchu Literackiego”, i uczestniczył w pracach badawczo-programowych Min. WRiOP pod kierunkiem Władysława Radwana.
W l. 1926–7 jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej przebywał S. na studiach w Berlinie, Lipsku, Getyndze, Raperswilu i Paryżu. Na Uniw. Berlińskim słuchał wykładów E. Sprangera i A. Vierkandta; wykrystalizowały się wtedy jego zainteresowania szeroko pojętą humanistyką, w tym pedagogiką kultury. Zainspirowany antypozytywistyczną filozofią życia W. Diltheya, w której upatrywał początku nowej metodologii nauk humanistycznych, opublikował m.in. rozprawę Przebudowa podstaw nauk humanistycznych (W. 1928), Stare i nowe metody w badaniach literackich („Spraw. Tow. Nauk. Warsz. Wydz. I” 1928 z. 1–9) oraz Pozytywizm i idealizm w badaniach literackich („Ruch Liter.” 1928 nr 7, osobno W. 1928). Ogłosił również pracę Reforma szkolnictwa średniego w Niemczech (Lw.–W. 1927) oraz popularną książkę dla «uczniów i nauczycieli, ku pokrzepieniu myśli i serca» Kochaj życie – bądź dzielny. Rozmowy o wartości życia (W. 1927, wyd. 2, W. 1930). Zainteresowany twórczością Zygmunta Krasińskiego, dla „Wielkiej Biblioteki” opracował edycję „Nie-Boskiej komedii” (W. 1929), „Przedświtu” (W. 1929) oraz „Psalmów przyszłości” (W. 1930). Od r. 1928 kontynuował pracę w szkolnictwie średnim. Był docentem organizacji wychowania w Wolnej Wszechnicy Polskiej i współtworzył jej Wydz. Pedagogiczny. W rozprawach O kulturze („Oświata i Wych.” 1929 z. 3), Kultura a barbarzyństwo („Muzeum” 1931 z. 5) oraz Idea postępu. Z zagadnień kultury współczesnej (W. 1931) ostatecznie zerwał z pozytywizmem w filozofii kultury i opowiedział się za filozofią antypozytywistyczną (W. Dilthey, H. Rickert, G. Simmel), a także za propagowaną przez Sprangera pedagogiką kultury. Kwestiom pedagogicznym poświęcone były artykuły, m.in. O aktualizację nauczania literatury („Polonista” 1931 z. 2), „Zasady nauczania” i „sztuka wychowania” („Przegl. Pedagog.” 1931 nr 18) i Wychowanie obywatelsko-państwowe (tamże nr 20). Wydał również obszerne „wypisy z dzieł myślicieli polskich XIX i XX wieku”: „Ideały kultury a prądy społeczne” (W. 1933) oraz „Kultura i osobowość” (W. 1935). Od r. 1933 współredagował „Encyklopedię wychowania” (W.) i opracowywał dla niej wiele haseł. W l. 1933–9 redagował (początkowo z Henrykiem Gallem) kwartalnik humanistyczny „Kultura i Wychowanie”, którego celem był opór przeciw upolitycznieniu kultury. Przedmiotem fascynacji S-ego stał się w tym czasie Stanisław Brzozowski; poświęcił mu liczne wystąpienia i artykuły w „Ruchu Literackim” (1931 nr 5, 1932 nr 4, 9, 1935 nr 2), „Myśli Narodowej” (1933 nr 10–11), „Nauce Polskiej” (T. 19: 1934), „Slavische Rundschau” (1934), a przede wszystkim wyczerpującą, opartą na szerokim tle porównawczym monografię Stanisław Brzozowski. Rozwój ideologii (W. 1933). Uczestniczył następnie w edycji „Dzieł wszystkich” Brzozowskiego pod redakcją Artura Górskiego i Stefana Kołaczkowskiego, opracowując wspólnie z żoną Jadwigą tom szósty („Współczesna powieść i krytyka. Artykuły literackie. Studia o Wyspiańskim”, W. 1936). Na podstawie monografii o Brzozowskim został mianowany 21 XI 1933 docentem historii literatury Uniw. Warsz. W r. 1936 stopień ten rozszerzono na dziedzinę pedagogiki.
Uzyskanie przez pedagogikę statusu dyscypliny uniwersyteckiej, a brak takiego w przypadku teorii czy filozofii kultury spowodowały, że S. ostatecznie związał się z pedagogiką i nadał jej charakter «trzeciej drogi» (obok pedagogiki narodowej i obywatelskiej), tzw. pedagogiki kultury. Opublikował w tym czasie liczne prace z tej dziedziny: Wielkość sztuki a odrodzenie kultury (W. 1935), Kultura współczesna a wychowanie młodzieży (Lw.–W. 1935), Badanie a nauczanie (W. 1936), Wychowanie moralno-społeczne (W. 1936, wyd. 2, W. 1947). Towarzyszyły temu refleksje nad humanizmem w Studiach nad humanizmem współczesnym. Irwing Babbit (W. 1936), gdzie opowiadał się za racjonalizmem w badaniach humanistycznych. W swej najważniejszej książce przedwojennej Uspołecznienie kultury (W. 1937, wyd. 2 rozszerzone i poprawione, W. 1947) postulował powszechną dostępność jej poznania i przyswajania, sprzeciwiając się jej upolitycznieniu. Z pozycji zwolennika demokratyzacji kultury napisał rozprawę Polityka kulturalno-oświatowa w Polsce współczesnej (W. 1937), włączając się w nurt ostrej krytyki polityki władz sanacyjnych wobec oświaty i szkolnictwa. W l. 1937–8 kierował pracami badawczo-programowymi w Min. WRiOP, m.in. dotyczącymi programu dwuletniego liceum ogólnokształcącego (Liceum ogólnokształcące, Lw.–W. 1938). W r. 1938 został mianowany profesorem nadzwycz. i objął katedrę pedagogiki na UJK, gdzie zetknął się m.in. ze Stanisławem Łempickim. W związku z działalnością naukową porzucił t.r. pracę w szkolnictwie średnim. Dn. 4 X, podczas inaguracji roku akademickiego na UJK, wygłosił wykład „Zagadnienie tradycji”. Z r. 1939 pochodziły artykuły Spór o pojęcie kultury oraz Humanizacja pracy (opublikowane w wyd. 2 Uspołecznienia kultury). Wielokierunkowość podejmowanych przez S-ego prac oraz różnorodność uprawianych dziedzin wywołały żywe reakcje w polskiej nauce; poświęcono mu w tym czasie ponad 50 recenzji, artykułów i dyskusji na łamach prasy, a jego poglądy miały zarówno radykalnych krytyków (m.in. Ludwika Frydego, zwolennika elitaryzmu kultury: „O twórczą politykę kulturalną”, „Pion” 1937 nr 27), jak i obrońców, m.in. Kołaczkowskiego, Kazimierza Czachowskiego i Jana Stanisława Bystronia.
Po wybuchu drugiej wojny światowej i przekształceniu UJK przez władze ZSRR na uniw. Iwana Franki zlikwidowano katedrę S-ego; wykładał wówczas tamże historię literatury polskiej w kierowanej przez Juliusza Kleinera zespołowej katedrze. Na początku r. 1940 opuścił Lwów przez «zieloną granicę», uzyskując u władz sowieckich zgodę na zabranie swego księgozbioru. W Krakowie zdeponował księgozbiór w środowisku uniwersyteckim, a sam t.r. zamieszkał ponownie w Warszawie, gdzie włączył się w nurt tajnego nauczania na kompletach Gimnazjum Plater-Zyberkówny oraz polonistyce Uniw. Warsz. (jego uczniami byli m.in. Krzysztof Kamil Baczyński i Tadeusz Gajcy). Wspólnie z Radwanem opublikował Szkice społeczne (Wil. 1938 [W. 1943]), a samodzielnie najpoważniejszą ze swoich książek wydanych konspiracyjnie Skąd i dokąd idziemy. Przewodnik po zagadnieniach kultury współczesnej (pod. pseud. R. Jadźwing, Wil. 1939 [W. 1942/3], Londyn 1947). Eklektyzm i kompromisowość poglądów S-ego stały się pretekstem poetyckiej polemiki Czesława Miłosza w wierszu „Na pewną książkę” (w tomie „Ocalenie”, W. 1945). Poszukiwany przez Gestapo, ukrywał się S. pod Warszawą, w Konstancinie, Piasecznie i Zalesiu, podczas gdy żona z córką mieszkały w okolicach Tarnowa.
Po zakończeniu wojny, w r. 1945, został S. dyrektorem III Miejskiego Gimnazjum i Liceum im. gen. Sowińskiego w Warszawie. Opublikował studium Dusza niemiecka w świetle filozofii (P. 1945, wyd. 2, P. 1947), w którym ukazywał hitleryzm jako konsekwencję nacjonalistycznej psychiki i kultury niemieckiej. W dn. 18–22 VI 1945 uczestniczył w obradach Ogólnopolskiego Zjazdu Oświatowego w Łodzi; poparł wtedy ministerialny projekt reformy systemu oświatowego. Od t.r. przez dwa lata wykładał pedagogikę i teorię wychowania na Uniw. Łódz. W listopadzie wziął udział jako członek założyciel w zjeździe założycielskim UNESCO w Londynie; odtąd przez kilkadziesiąt lat pracował w agendach UNESCO jako ekspert ds. edukacji i kultury, m.in. w sprawie programów edukacyjnych „Uczyć się, aby być” oraz „Bliskie i dalekie cele wychowania”. W l. 1945–6 był kierownikiem Katedry Historii Prądów Umysłowych Uniw. Warsz. W r. 1945 wybrano go w poczet członków Tow. Naukowego Warszawskiego, a w r. 1946 do PAU. W r. 1946 opublikował popularyzatorską książkę Polskie tradycje demokratyczne. Idea demokracji w ujęciu myślicieli polskich od Stanisława Staszica do Stanisława Witkiewicza. W r. 1947 został mianowany profesorem zwycz. i objął kierownictwo Katedry Pedagogiki Uniw. Warsz. T.r. opublikował książkę Wychowanie dla przyszłości (W., wyd. 3 zmienione, W. 1968, przekłady na języki: węgierski Budapest 1964, włoski Roma 1964, hiszpański Barcelona 1971). Podczas VII Zjazdu Historyków Polskich, w r. 1948 we Wrocławiu, przedstawił próbę tworzenia historii wychowania jako odrębnej dyscypliny (O nowy typ historii wychowania, „Nowa Szkoła” R. 4: 1948 nr 4). Opublikował t.r. kolejne książki: Idee społeczne doby stanisławowskiej (W.), La vie de l’esprit (Cracovie) oraz O potrzebie wiedzy (W.). W tym czasie poglądy S-ego były atakowane przez publicystykę marksistowską (J. Kott, „Przewodnik po krainie idylli”, w: tenże, „Po prostu. Szkice i zaczepki”, Bydgoszcz 1946, W. 1948.
Pod koniec l. czterdziestych nastąpił zwrot światopoglądowy S-ego w stronę marksizmu. S. podjął nad nim szczegółowe studia, owocujące rozprawami: Krytyka podstaw pedagogiki mieszczańskiej w dziełach Karola Marksa (Kr. 1950) oraz U podstaw dydaktyki radzieckiej (W. 1950). Jak wspomniał po latach, fascynowała go w marksizmie problematyka obiektywizacji i alienacji oraz wolności jako zrozumienia i przezwyciężenia konieczności. Badał w tym czasie dzieje polskiej nauki, zwłaszcza myśli pedagogicznej Renesansu i Oświecenia, publikując m.in. książki: Rola Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk w rozwoju kultury umysłowej w Polsce (W. 1951), Nauka polska w okresie Oświecenia (W. 1953) i Polska myśl pedagogiczna w okresie Renesansu (W. 1953, wyd. 2, W. 1954, przekł. niemiecki Berlin 1958). Dopełnieniem tych prac była edycja dzieł Staszica: „O nauce, jej znaczeniu i organizacji. Wybór pism” (W. 1952) oraz „Pisma filozoficzne i społeczne” (W. 1954 I); po latach ogłosił raz jeszcze wybór z twórczości tego pisarza „Być narodowi użytecznym” (W. 1976). Od początku istnienia PAN prowadził S. działalność na tym forum: w r. 1952 został członkiem korespondentem, w l. 1953–73 był przewodniczącym Komitetu Nauk Pedagogicznych, a w l. 1955–60 przewodniczącym Komitetu Historii Nauki; redagował (1956–68) wydawany przez Komitet „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”. W l. 1953–68 był redaktorem naczelnym „Studiów i Materiałów z Dziejów Nauki Polskiej”. Redagował również serie: „Biblioteka Klasyków Pedagogiki” (1953–77), „Studia Pedagogiczne” (1954–77), „Monografie z Dziejów Nauki i Techniki” (1957–75) oraz „Źródła do Dziejów Myśli Pedagogicznej” (1957–79), a także „Kwartalnik Pedagogiczny” (1956–68). W r. 1956 wydał „Wielką dydaktykę” J. A. Komensky’ego (Wr.), którego teoria wszechstronnego wychowania była mu szczególnie bliska. T.r. był redaktorem pracy zbiorowej „Odrodzenie w Polsce” (W.). W l. 1957–60 pełnił funkcję zastępcy sekretarza Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego. W r. 1957 opublikował książkę U podstaw materialistycznej teorii wychowania (W., tłumaczenia na języki: niemiecki W.–Berlin 1961, Köln 1972, hiszpański Mexico 1966, włoski Firenze 1967 i portugalski Lisboa 1976); przedstawił w niej swoją, zmienioną pod wpływem marksizmu teorię wychowania, jako próbę przezwyciężenia alienacji między światem człowieka a cywilizacją.
W r. 1958 został S. dyrektorem Inst. Nauk Pedagogicznych Uniw. Warsz. T.r. utworzył w PAN Zakł. Historii Nauki i Techniki i objął jego kierownictwo. Opublikował w tym czasie wiele prac z zakresu teorii wychowania i historii nauki, m.in.: O pedagogikę na miarę naszych czasów (W. 1958, wyd. 2, W. 1959, nagroda państw. II st., 1964), Wychowanie a rozwój nowoczesnej cywilizacji (W. 1958) oraz Studia z dziejów polskiej myśli filozoficznej i naukowej (Wr. 1958). Pod jego redakcją ukazał się, napisany wspólnie z uczniami, wielokrotnie wznawiany podręcznik Zarys pedagogiki (W. 1958, wyd. 6, W. 1966), obejmujący historię pedagogiki od Arystotelesa do współczesności. S. uczestniczył w programie laicyzacji szkolnictwa oraz w oficjalnych analizach zagadnień wychowania i kultury socjalistycznej; z tego zakresu ogłosił prace: Aktualne zagadnienia oświaty i wychowania (W. 1959), Kultura socjalistyczna (W. 1959) oraz O programach świeckiego wychowania moralnego (W. 1961). Był przewodniczącym Komitetów Redakcyjnych: „Małej Encyklopedii Powszechnej” (W. 1959) oraz „Wielkiej Encyklopedii Powszechnej” (W. 1962–70). W l. 1959–60 wykładał pedagogikę w École Pratique des Hautes Études w Paryżu. Po powrocie objął w r. 1960 kolejne funkcje w PAN, przewodniczącego: Komisji Badań Kultury Masowej Komitetu Badań nad Kulturą Współczesną (do r. 1968) oraz Komitetu Nauk Pedagogicznych i Psychologicznych (do r. 1974). Problem filozofii wychowania podjął m.in. w książce La pédagogie et les courants philosophiques. Pédagogie de l’essence et pédagogie de l’existence (Paris 1960, przekłady na języki: włoski Roma 1962, rumuński Bucureşti 1962, niemiecki Wien 1962 i kataloński Barcelona 1986). Relacjami między filozofią a pedagogiką zajął się w książkach: Pedagogia si marile curente filozofice (Bucureşti 1960) oraz Les conditions sociales du progrès scientifique en Pologne au XVIII-ème siècle (Paris 1960). Do antropologii filozoficznej oraz historii tej dyscypliny wrócił w dwóch ważnych syntezach: Narodziny nowożytnej filozofii człowieka (W. 1963, wyd. 2, W. 1968, tłumaczenia na języki: serbski Beograd 1972, i francuski Wr. 1976) oraz jej kontynuacji Rozwój nowożytnej filozofii człowieka (W. 1967, wyd. 2, W. 1968, przekł. na jęz. francuski Wr. 1981); w obu tych pracach interpretacjom filozoficznym zostały poddane także dzieła sztuki i literatury. W r. 1964 wydał w swym opracowaniu „Pisma wybrane” Komensky’ego (Wr.). T.r. został redaktorem naczelnym „Organonu” (pełnił tę funkcję do r. 1988). Od r. 1964 był członkiem rzeczywistym PAN. W r. 1965, działając z ramienia Académie Internationale d’Histoire de Sciences, zorganizował w Warszawie i Krakowie Międzynarodowy Kongres Historii Nauki. Opublikował kolejne książki: Oświata a gospodarka narodowa (W. 1966), Rola oświaty w rozwoju kultury polskiej (W. 1966), Podstawy wychowania socjalistycznego (W. 1967, przekłady na języki: czeski Praha 1970, włoski Firenze 1970 i hiszpański Barcelona 1971), Rola wychowania w społeczeństwie socjalistycznym (W. 1967) oraz Świat człowieka a wychowanie (W. 1967, przekł. na jęz. hiszpański Barcelona 1977).
W r. 1970 został S. pozbawiony etatu na Uniw. Warsz. Odtąd skoncentrował się na pracy badawczej w PAN. W r. 1969 współtworzył Komitet Badań i Prognoz «Polska 2000» (później «Polska XXI wieku») oraz pracował jako członek jego Prezydium. T.r. zorganizował międzynarodowy kongres, współtworzonej przez siebie Association Internationale/Mondiale des Sciences de l’Éducation w Warszawie; do r. 1973 sprawował funkcję przewodniczącego tej organizacji. W l. 1969–73 był prezesem Międzynarodowego Tow. Nauk Pedagogicznych, a w l. 1969–74 przewodniczącym Rady Towarzystw Naukowych i Upowszechniania Nauki PAN. W r. 1970 opublikował: Edukację narodu 1918–1968 (W.), La pedagogia socjalista (Firenze) i Základy socialistické výchovy (Praha). Wydał też jedną ze swych najważniejszych książek pedagogicznych Trzy pedagogiki (W., przekł. na jęz. serbski, Beograd 1974); przedstawiając trzy nurty pedagogiki światowej: osobowości, przygotowania do życia i powszechnego kształcenia, zaproponował jako model syntetyzujący pedagogikę rozwijania człowieka twórczego i odpowiedzialnego, przekraczającego narzucone schematy. W książce La scuola polacca (Firenze 1971) opowiedział się za społeczeństwem edukacyjnym, a więc za bezinteresownym, otwartym i permanentnym kształceniem; szanse na to dostrzegał w ustroju «realnego socjalizmu». W tym czasie podjął się redakcji wielkiej syntezy „Historia nauki polskiej” (Wr. 1970–86 I–IX, nagroda im. A. Koyré Międzynarodowej Akad. Historii Nauki, 1974). Od r. 1972 do śmierci był redaktorem naczelnym międzynarodowego rocznika pedagogicznego „Paideia”. W l. 1974–80 sprawował równocześnie funkcję redaktora naczelnego „Rocznika Pedagogicznego”. W r. 1973 został członkiem Prezydium Komitetu Ekspertów ds. opracowania raportu o stanie oświaty w PRL. Z jego inicjatywy Krystyna Romerowa przetłumaczyła z języka łacińskiego najważniejsze dzieło Komensky’ego „Pampaedia” (W. 1973); S. opatrzył je swym wstępem i komentarzem. Czeskiemu pedagogowi poświęcił również monografię Komeński (W. 1979, w serii „Myśli i ludzie”). Historią oświaty od XVIII w. do współczesności zajął się w książce Komisja Edukacji Narodowej na tle roli oświaty w dziejowym rozwoju Polski (1773–1973) (W. 1972, wyd. 2, W. 1973); o KEN ogłosił też wiele artykułów w czasopismach kulturalnych. Publikował książki o problemach edukacji w świecie współczesnym, m.in. Nasza współczesność a wychowanie (W. 1972, z Ireną Wojnar) oraz Problemy wychowania w cywilizacji nowoczesnej (W. 1974). Do filozofii człowieka wrócił w książkach: Labirynty współczesności. Niewola i wolność człowieka (W. 1972, wyd. 2, W. 1975) oraz Kim jest człowiek? (W. 1974, wyd. 4 uzupełnione, W. 1985, przekł. na jęz. czeski Praha 1978); ta ostatnia traktowała o nadziejach i klęskach idei humanizmu oraz współzależności człowieka i świata z perspektywy tzw. humanizmu tragicznego. W książce Nauka a świadomość społeczna (Wr. 1974) upominał się o humanizację nauki, rozumianej jako synteza nauk humanistycznych, ścisłych i technicznych. W książkach: Oświata i człowiek przyszłości (W. 1974), Styl życia w perspektywie filozoficznej (W. 1975) i Kształt życia (W. 1979, wyd. 2 poprawione W. 1982) zajął się wychowaniem w kontekście filozofii. Nadmiar obowiązków spowodował, że w r. 1974 zrezygnował S. z kierownictwa Zakł. Historii Nauki i Techniki PAN. Od r. 1975 był członkiem International Association of Educators for World Peace. W r. 1977 organizował międzynarodowy Kongres World Future Studies Federation w Warszawie. W r. 1979 przygotował dla PAN ekspertyzę o sytuacji i rozwoju oświaty w Polsce. Współpracował od t.r. z Radiowo-Telewizyjnym Uniw. Nauczycielskim «NURT», wygłaszając pogadanki dla nauczycieli w cyklach: „Problemy kultury w kształceniu nauczycieli” oraz „Rola sztuki polskiej w kształtowaniu świadomości narodu i osobowości człowieka”.
W l. osiemdziesiątych podjął S. refleksję nad dziejami kultury polskiej, ujętymi z pozycji filozofa kultury, a zarazem nad historią świadomości narodowej przejawiającej się poprzez obiektywne wytwory, zdarzenia kulturowe i postawy ludzkie. Rezultatem była synteza Dzieje kultury polskiej (W. 1980, wyd. 2 zmienione i rozszerzone, W. 1986). Niebawem ukazała się antologia S-ego Polska i Polacy (W. 1981, wyd. 2, W. 1983). We współpracy z Wojnar ułożył też antologię „O umení a výchove: teorie a praxe estetické výchovy v Polsku” (Praha 1982). W książce Wychowanie i strategia życia (W. 1983, wyd. 2, W. 1987) opowiadał się za pluralizmem stylów życia, zwracał też uwagę na współczesne zagrożenia cywilizacyjne. Zredagował w tym czasie tom rozpraw „Wychowanie dla pokoju” (Wr. 1983). Od r. 1981 był prezesem honorowym Polskiego Tow. Pedagogicznego, a od r. 1982 przewodniczącym Rady Naukowej Inst. Historii Nauki, Oświaty i Techniki PAN. Gdy 4 V 1982 Sejm PRL powołał Narodową Radę Kultury, funkcję jej przewodniczącego powierzono S-emu. Przyjęcie tego stanowiska w okresie stanu wojennego przysporzyło mu wielu przeciwników. S. tłumaczył swą postawę w wypowiedzi z r. 1989, w której twierdził, że nie mógł «pominąć tego wezwania», czuł się bowiem odpowiedzialny za sprawy zagrożonej degradacją kultury polskiej, a swoją funkcję traktował jako «działalność społeczną na polu obrony cywilizacji humanistycznej» („Trybuna” 1992 nr 238). W l. 1985–9 był posłem na Sejm PRL; współdziałał przy opracowaniach legislacyjnych sześciu ustaw dotyczących m.in. upowszechniania i ochrony dóbr kultury, instytucji artystycznych, kinematografii, fundacji i praw autorskich. Razem z Jerzym Kubinem zredagował dwutomową książkę „Nauka w kulturze ogólnej” (Wr. 1985). W r. 1986, działając z ramienia International Association of Educators for World Peace, zorganizował w Warszawie Międzynarodowy Kongres Intelektualistów w obronie pokojowej przyszłości świata. T.r. otrzymał nagrodę państw. I st. za całokształt osiągnięć w dziedzinie pedagogiki i historii nauki.
Mimo zaawansowanego wieku aktywność twórcza S-ego nie słabła. Refleksje nad kulturą i nauką kontynuował w książce, napisanej wspólnie z drugą żoną, Marią, Polska – naród a sztuka (W. 1988, przekłady na języki: angielski, francuski, niemiecki i rosyjski). Opublikował drugą wspólną z Wojnar antologię „Humanizm i edukacja humanistyczna” (W. 1988) oraz książki: Nauka w życiu narodu (W. 1988) i Rozważania o kulturze i przyszłości narodu (Szczecin 1989). W r. 1989 uczestniczył w procesie reaktywowania PAU i został jej członkiem czynnym. Rozwiązanie Narodowej Rady Kultury decyzją rządu Tadeusza Mazowieckiego z lutego 1990 uznał za swą porażkę. T.r., we współpracy z Kubinem, zredagował dwa tomy zbiorowe: „Upowszechnianie nauki w świecie – nowe doświadczenia i badania” (Wr.) oraz „Kultura umysłowa” (W.). T.r. został zaproszony do prac International Parliament of Peace and Security. Ostatnia książka S-ego w języku polskim pt. Wychowanie – mimo wszystko (W. 1990), była wyrazem konfrontacji ideałów autora z rzeczywistością i wiary w wychowanie humanistyczne ze «współczynnikiem personalistycznym». S. kładł szczególny nacisk na rozumienie wychowania jako utrzymania ciągłości kulturowej narodu zarówno przez powrót do tradycji, jak i myślenie o przyszłości; szczególne zagrożenie dla wychowania upatrywał w «procesie zwielokrotnienia życia teraźniejszościowego» (rozmowa z S-m, „Kwart. Pedagog.” R. 3: 1991). Zwracał zarazem uwagę na dramatyczną sytuację polskiej edukacji; przestrzegał przed nadziejami pokładanymi w prywatyzacji szkolnictwa, obawiał się zagubienia misji szkoły przez dowolność w kształtowaniu programów nauczania oraz upadek instytucji kulturalnych. W książce Educazione permanente profondita (Padova 1992, w tłumaczeniu polskim Wojnar, pt. Edukacja permanentna, rozdroża i nadzieje, W. 2003) sformułował credo pedagogiczne, w którym proces nauczania był rozumiany jako proces trwający całe życie, integralny z ideą społeczeństwa wychowującego. W nowych warunkach politycznych w Polsce po r. 1989 doznał S. poczucia rozczarowania i porażki. Zmarł 2 X 1992 w Konstancinie pod Warszawą, został pochowany 8 X w grobie rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony Krzyżami Kawalerskim (1954) i Komandorskim (1958) Orderu Odrodzenia Polski, czechosłowackim Medalem im. Komensky’ego (1963), dwukrotnie Orderem Sztandaru Pracy I kl. (1964 i 1977), Medalem im. Mikołaja Kopernika PAN (1973). W r. 1989 otrzymał honorowe obywatelstwo Sosnowca, które najwyżej sobie cenił.
S. brał aktywny udział w europejskim życiu naukowym; wykładał na wielu zagranicznych uniwersytetach, uczestniczył w kongresach międzynarodowych, w dziedzinie alternatywnych programów edukacyjnych współpracował z Klubem Rzymskim. Pełnił wiele funkcji w towarzystwach i organizacjach naukowych polskich i zagranicznych; poza wymienionymi był m.in. członkiem (od r. 1961) Académie Internationale d’Histoire de Sciences, członkiem założycielem Comparative Educations Society in Europe (w l. 1964–71 jego wiceprzewodniczącym, od r. 1980 członkiem honorowym), członkiem (od r. 1977) Société Européenne de Culture, wiceprezydentem (1977–86) i członkiem honorowym (od r. 1986) World Future Studies Federation.
S. był dwukrotnie żonaty; zawarte w r. 1928 małżeństwo z Jadwigą Pini (zob. Pini-Suchodolska Jadwiga) zakończyło się rozwodem w r. 1950; S. miał w nim córkę Ewę (1931–1978), anglistkę, bibliotekarkę i bibliografa. W drugim małżeństwie, z Marią z Bartczaków, historykiem sztuki, pracownikiem Muz. Narodowego w Warszawie, dzieci nie miał.
Wszechstronność zainteresowań i wielość uprawianych dziedzin, skupionych w trzech nurtach badawczych: człowiek–kultura–wychowanie, były charakterystyczne dla dorobku naukowego S-ego. Pozostawił bogatą spuściznę naukową i redakcyjno-wydawniczą: 50 książek (w tym dziewięć w językach obcych), 6 antologii, 31 wstępów do dzieł polskich i obcych, kilkaset artykułów i recenzji, 26 redakcji dzieł zbiorowych i materiałów z konferencji Komitetu Badań i Prognoz «Polska 2000». Wykształcił wielu uczniów, z których Wojnar, jeszcze z okresu studiów na podziemnym Uniw. Warsz., była jego wieloletnim współpracownikiem. Ponadto należeli do nich m.in.: Kubin, Krystyna Czerniewska, Kazimierz Dobrzyński, Ferdynand Iniewski, Bohdan Jaczewski, Janusz Kuczyński, Roman Schulz i Hanna Świda-Ziemba. S. otrzymał doktoraty honoris causa Uniw. Śląskiego (1978), uniw. w Padwie (1983), Uniw. Warsz. (1983, połączony z odnowieniem doktoratu), Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu (1985), Uniw. im. Łomonosowa w Moskwie (1988) i Akad. Nauk Pedagogicznych w Berlinie (1988). Dedykowano S-emu książki: „Problemy kultury i wychowania” (W. 1963) oraz „Przeszłość – Przyszłości” (W. 1975), a także „Rocznik Pedagogiczny” (T. 9: 1984) i „Paideę” (T. 17: 1992/3 [1994]). Dn. 7 X 1993 Wydz. Studiów Pedagogicznych uniw. w Padwie zorganizował sesję naukową „Cultura e formazione umana nel pensiero di Bogdan Suchodolski”. W r. 1996 Polskie Tow. Pedagogiczne przygotowało konferencję „Profesor Bogdan Suchodolski. Jego filozofia, myśl pedagogiczna i działalność”.
Swój bogaty księgozbiór (ponad 15 tys. książek) podarował S. Bibliotece Głównej Uniw. Śląskiego w Katowicach. Dn. 10 IV 1997 biblioteka ta wraz z tamtejszym Inst. Pedagogiki zorganizowały sesję poświęconą spuściźnie naukowej S-ego, połączoną z nadaniem jego imienia czytelni i odsłonięciem tam tablicy pamiątkowej.
Fot. w: Arch. PAN w W., sygn. 111–31, W. Enc. Powsz., XI, „Roczn. Pedagog.” T. 9: 1984; – Bibliografia prac Bogdana Suchodolskiego, W. 1994; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Okoń W., Wizerunki sławnych pedagogów polskich, W. 2000; Peretiatkowicz–Sobeski, Współcz. kultura pol.; Przewodnik po zasobach Archiwum PAN, W. 1999; Słownik badaczy literatury polskiej, Ł. 2000 III; Słownik pedagogów polskich, Kat. 1998; Wizerunki filozofów i humanistów polskich. Wiek XX, Kr. 2000 (bibliogr.); – Bogdan Suchodolski. Pedagog–Humanista–Uczony, Red. A. Stopińska-Pająk, Kat. 1998; Bogdan Suchodolski w stulecie urodzin – trwałość inspiracji, Red. I. Wojnar, J. Kubin, W. 2004; Borzym S., Filozofia polska 1900–1950, Wr. 1991; Broccolini G., Bogdan Suchodolski e il neomarxismo educativi, Roma 1967; tenże, Saggi Suchodolskiani, Bologna 1969; Bruzzese G., L’educazione per il tempo futuro nel pensiero di B. Suchodolski, Ragusa–Bari 1966; Chmaj L., Prądy i kierunki w pedagogice XIX w., W. 1963; Ciążela A., Filozofia kultury i wychowania Bogdana Suchodolskiego w latach Drugiej Rzeczypospolitej, W. 2005; Depta H., Uroczystość odnowienia doktoratu profesora Bogdana Suchodolskiego, „Nauka Pol.” 1984 nr 4; Dybiec, UJ; Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk w latach 1953–2003. Księga jubileuszowa z okazji pięćdziesięciolecia działalności, Red. J. Schiller, L. Zasztowt, W. 2004; Jadacki J. J., Orientacje i doktryny filozoficzne. Z dziejów myśli polskiej, W. 1998; Kabziński K., Interdyscyplinarny charakter badań Bogdana Suchodolskiego i ich znaczenie dla zrozumienia współczesnej funkcji historii wychowania, „Forum Oświat.” T. 1: 2005; Kwieciński Z., Pedagogia totalna Bogdana Suchodolskiego, „Teraźniejszość. Człowiek. Edukacja” 2003 nr 4; Profesor Bogdan Suchodolski – jego filozofia, myśl pedagogiczna i działalność, Red. I. Wojnar, H. Kwiatkowska, Z. Kwieciński, W. 1996; Profesor Bogdan Suchodolski (nota biograficzno-bibliograficzna), w: Przeszłość–przyszłości. Księga pamiątkowa ofiarowana Bogdanowi Suchodolskiemu, W. 1975; Szczęsny W., Idea edukacji ustawicznej w poglądach Bogdana Suchodolskiego, „Edukacja Otwarta” 2001 nr 1–2; Szymonik M., Główne wątki antropologii filozoficznej Bogdana Suchodolskiego, „Częstochowskie Studia Teolog.” T. 29: 2001; Tokarczyk S., Profesor Bogdan Suchodolski. Życie i dzieło, „Chowanna” R. 1: 1993; Truchlińska B., Filozofia kultury Bogdana Suchodolskiego, L. 2006; Witkowski L., Dwoistość w pedagogice Bogdana Suchodolskiego, Kr.–Tor. 2001; Wojnar I., Bogdan Suchodolski, „Nauka Pol.” 1964 nr 1; taż, Człowiek i świat człowieka. Kilka refleksji o twórczości Bogdana Suchodolskiego, „Edukacja” 1993 nr 1; taż, Filozofia człowieka, wychowania i kultury, „Kwart. Pedagog.” 1983 nr 3–4; taż, Jubileusz Profesora Bogdana Suchodolskiego, „Studia Filoz.” 1974 nr 4; taż, Teoria wychowania estetycznego – zarys problematyki, W. 1984; – Dąbrowska M., Dzienniki powojenne, 1955–1959, W. 1996 III; Kisielewski S., Abecadło Kisiela, W. 1990; Wywiady z S-m: „Dialectics and Humanism” 1986 nr 1, „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” R. 30: 1958 nr 3–4, „Nauka Pol.” 1993 nr 6, „Nowa Sztuka” 1974 nr 2; „Ruch Filoz.” T. 44: 1987 nr 3–4 (autobiogr. S-ego); – „Dzien. Pol.” (Lw.) R. 4: 1938 nr 274; – Nekrologi z r. 1992: „Dzien. Zachodni” nr 199, „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” R. 37 nr 4, „Trybuna” nr 236–237, „Życie Warszawy” nr 239–241, 243, 246, 259; – Wspomnienia pośmiertne z r. 1993: „Dziś” R. 4 nr 3 (J. Szczepański), „Nauka Pol.” nr 6 (I. Wojnar), „Roczn. PAU” [1994] (J. Dybiec); – Arch. PAN: sygn. III–313; Biuro ds. Osobowych PAN w W.: Teczka personalna S-ego.
Bogumiła Truchlińska